Venezuela is prachtig in het donker

¡Solo para chicas! ‘Alleen voor meisjes’. In grote letters siert deze leus één van de vele aftandse autobussen die dagelijks door de Venezolaanse stad Valencia razen. Venezolaanse humor met een scheutje machismo; een vette knipoog naar de geneugten des levens. Scherts die de chauffeur-en-eigenaar van de bus bovendien hard nodig heeft om te toekomst van zijn eenmansbedrijfje rooskleurig in te blijven zien. Middenin de ernstige economische crisis die Venezuela momenteel teistert, is het niet makkelijk om te blijven geloven in de toekomst.

Broedplaats voor misdaad

Nu hebben buschauffeurs in Venezuela nog niet eens zoveel te klagen. De drie- tot zevenhonderd Bolivars die zij per passagier verdienen, vormen een riant inkomen ten opzichte van de schamele huishoudpotjes waarmee veel landgenoten het moeten doen. Toch is de tweedeling in de Venezolaanse samenleving duidelijk merkbaar. Van de 22 miljoen inwoners van dit land geniet een klein deel van weelde en rijkdom, terwijl het overige deel in bittere armoede leeft. Vooral in de grotere steden is dit duidelijk zichtbaar.

“Deze wijken zijn een broedplaats voor geweld en misdaad en zelfs de politie komt ’s nachts liever niet in deze buurten”

Rondom de protserige en verwesterde stadscentra, waar de flatgebouwen en wolkenkrabbers elkaar verdringen, hebben zich enorme sloppenwijken gevormd, waar het allesbehalve goed toeven is. Deze wijken zijn een broedplaats voor geweld en misdaad en zelfs de politie komt ’s nachts liever niet in deze buurten. Met name de Venezolaanse hoofdstad Caracas, waar 6 miljoen mensen wonen, staat bekend om zijn barrios (krottenwijken), gebouwd tegen de bergen en heuvels rondom de stad. Misère zover het oog reikt. Weliswaar zijn de meeste sloppenwijken inmiddels aangesloten op het elektriciteitsnet, maar qua voorzieningen blijft het daar ook bij.

Verlosser van Venezuela

Het verhaal gaat dat de huidige president, Hugo Chávez, de buitenlandse staatshoofden en hoogwaardigheidsbekleders die Venezuela komen bezoeken bij voorkeur ’s avonds op de luchthaven Simon Bolívar, nabij Caracas, laat arriveren. Een rit door de hoofdstad is in het donker namelijk bijzonder mooi. De zee aan lichtjes tegen de berghellingen rondom la capital vormt een schitterend gezicht en doet nauwelijks vermoeden welke troep men er bij daglicht aantreft. Kortom, de eerste indruk is goed. Maar bij het ochtendgloren laat Caracas weer zijn ware gezicht zien…

“Menigeen zag in hem de ‘Verlosser’ van Venezuela, maar onder zijn bewind ontstond een politieke en economische situatie die zich het best laat typeren als chaotisch”

Hoewel opgezadeld met de niet bepaald florissante erfenis van vele corrupte voorgangers, kan het ontstaan van de huidige situatie grotendeels worden toegeschreven aan deze Hugo Chávez. In 1998 won hij met overmacht de presidentsverkiezingen en menigeen zag in hem de ‘Verlosser’ van Venezuela. Maar onder zijn bewind ontstond een politieke en economische situatie die zich het best laat typeren als chaotisch.

Informele sector

Net als zijn voorgangers kreeg ook Chávez de toch al kwakkelende Venezolaanse economie niet aan de praat. En zijn toezegging dat hij de situatie van het noodlijdende deel van de samenleving drastisch zou veranderen, kon hij tot nu toe niet inlossen. Zodat Venezuela inmiddels in een ongekende crisis terechtgekomen is. De Venezolaanse munt, de Bolivar, blijft in waarde dalen en de werkloosheid is toegenomen tot een triest dieptepunt. Slechts 25 procent van de beroepsbevolking heeft momenteel een vaste baan, voornamelijk in overheidsdienst. Van de overige 75 procent probeert een groot deel op andere manieren brood op de plank te krijgen; men spreekt in Venezuela van de ‘informele sector’.

Zo telt het land vele eenmanstaxibedrijfjes. Maar de informele sector bestaat vooral uit een massa stalletjes, zowel in de steden als daarbuiten, langs de snelwegen. Bij de één wapperen de kleurige vlaggen en badhanddoeken uitnodigend in de wind, de ander probeert nep-merkkleding aan de man te brengen. Ook stalletjes met souvenirs, zonnebrillen, vers fruit en tussendoortjes zijn overal te vinden. Om nog maar te zwijgen van de handelaren in illegaal gekopieerde cd’s en dvd’s.

Extreem corrupt

Iemand die in zijn werk veel armoede tegenkomt is Nestor Gonzales Ochoa (50), woonachtig in de Venezolaanse plaats Acarigua. Gonzales is cardioloog en daarnaast co-pastor in de gereformeerde kerk, de Iglesia Reformada en Venezuela. Hij stelt: “De tweedeling in ons land is het gevolg van vele factoren. Een belangrijke reden is het relatief lage academische niveau. Mensen worden slecht opgeleid voor het werk dat ze moeten. Een andere oorzaak is wanbestuur. Bijna alle regeringen die de afgelopen jaren het bewind over Venezuela gevoerd hebben, waren extreem corrupt. En dat geldt zeker voor de huidige regering.”

“Goede medische zorg is voor veel Venezolanen onbetaalbaar en schaarste aan medicijnen is, maakt het allemaal nog erger”

In zijn werk wordt Gonzales er dagelijks mee geconfronteerd, dat veel mensen zich slechts weinig veroorloven kunnen. Zo is goede medische zorg voor veel Venezolanen onbetaalbaar geworden. En de schaarste die er in Venezuela aan medicijnen is, maakt het allemaal nog erger. Gonzales: “Armen weten niet wat armoede is, totdat ze ziek worden. In mijn werksfeer wordt dit spreekwoord veel gebruikt en het geeft heel treffend aan hoe de zaken ervoor staan.”

Jarenlang neergekeken

Het probleem van zijn land definieert hij als volgt: “Venezuela heeft jarenlang neergekeken op de goedheid die God legde in minerale rijkdommen, goede omstandigheden voor landbouw en veeteelt en een aantrekkelijke geografische situatie voor de communicatie met het gehele Amerikaanse continent. We zijn met deze zegeningen niet op een verantwoorde manier mee omgegaan.”

“Een natie die geen respect heeft voor Gods wetten, zal zich ook niet houden aan de wetten van mensen”

Een praktische oplossing voor de crisis heeft Gonzales niet. Wel stelt hij: “We kunnen alleen uit deze verschrikkelijke sociale en politiek-economische situatie komen door het vanaf nu van God te verwachten. We zullen Zijn wetten moeten gehoorzamen. Want een natie die geen respect heeft voor Gods wetten, zal zich ook niet houden aan de wetten van mensen”, doelend op het toenemen van geweld en misdaad.

Kansen aanzienlijk minder

Toch heeft Gonzales het niet slecht. Hij heeft een vaste baan. Voor zijn dochter Raquel, die ook voor arts studeert, zijn de kansen al aanzienlijk minder. De 19-jarige universiteitsstudente vertelt: “De huidige economische situatie heeft het voor velen moeilijk gemaakt om te leren en studeren. En ik zie om mij heen dat jonge mensen, ook vrienden van mij, massaal hun toevlucht zoeken in de Verenigde Staten en Europa. In de hoop daar een beter leven te vinden. Want de huidige werkloosheid ontneemt veel jonge professionals de hoop op een carrière.”

Op de universiteit waar Raquel studeert, is het behelpen. “Het geld dat de regering voor onderwijs beschikbaar stelt, is net genoeg voor de belangrijkste zaken. Vaak zijn er nauwelijks of geen lesmaterialen. En de dreiging dat de universiteit gesloten gaat worden als gevolg van geldgebrek hangt eigenlijk continu de lucht”, aldus de studente medicijnen. “Ik vind het daarom ook moeilijk om het over de toekomst van mijn land te hebben. Want ik wil hier graag blijven wonen en mijn best doen om Venezuela uit de ellende te tillen. Maar de huidige crisis is een optelsom van vele factoren, zodat die moeilijk op te lossen is.”

Zwarte drab

Ook Raquel stelt, net als haar vader, haar vertrouwen op God. “Ik dank Hem dat ik bij Hem mag horen en vertrouw erop dat hij alles in mijn leven laat meewerken ten goede. Zelfs als ik in moeilijke, uitzichtloze situaties terecht zal komen. In alle sociale en economische problemen wil ik Jezus Christus als mijn Heer en Verlosser blijven zien. En ik hoop dat ook mijn landgenoten dat gaan doen. Want dan is er weer toekomst voor Venezuela.”

“De indianen gebruikten de uit de aarde opborrelende ‘zwarte drab’ al om hun kano’s waterdicht te maken”

Schril is het contrast met de omstandigheden van enkele decennia geleden. Aardolie – het wordt wel de zegen én vloek van Venezuela genoemd. De indianen gebruikten de uit de aarde opborrelende ‘zwarte drab’ al om hun kano’s waterdicht te maken. Niet wetend dat de aanwezigheid van aardolie in de 20ste eeuw voor een heuse olie-boom zou zorgen. De eerste industriële boringen hadden plaats in 1904. En met de opkomst van de automobielindustrie groeide de vraag naar het ‘zwarte goud’. Venezuela profiteerde hiervan en groeide uit tot het rijkste land van Zuid-Amerika.

Nooit geleerd om te sparen

Al in de Tweede Wereldoorlog was Venezuela de op één na grootste aardolie-exporteur ter wereld. Olie werd het smeermiddel van de Venezolaanse politiek en economie. En met de oliedollars kwamen ook de bonanza, de groeiende welvaart en een groeiende groep nouveau riche. De tweedeling werd een feit.

“Het feit dat het door olierijkdom verwende land nooit geleerd had om te sparen, bleek uiteindelijk funest”

In 1976 kwam de terugslag. De olie-industrie werd genationaliseerd en de boom was ten einde. Sindsdien kampt Venezuela met aanpassingsproblemen. Het land moest economische alternatieven zien te verzinnen voor de aardolie-economie en dat viel niet mee. Bovendien bleek het feit dat het door olierijkdom verwende land nooit geleerd had om te sparen, funest. De Venezolaanse economie herstelde zich eigenlijk nooit meer, en diverse presidenten werden opgezadeld met de ondankbare taak om Venezuela uit de malaise te tillen.

Naar Cubaans model

Ook president Hugo Chávez heeft Venezuela geen voorspoed kunnen brengen. De man zelf lijkt evenwel ongevoelig voor het gegeven dat het slecht gaat met zijn land. Zijn politiek is er voornamelijk op gericht zelf aan de macht te blijven. Onderwijl heult hij met de Cubaanse leider Fidel Castro. Chávez streeft ernaar om Venezuela te ‘hervormen’ naar Cubaans model, terwijl dat de toch al aarzelende democratie van Venezuela niet ten goede komt.

Dat de alsmaar verslechterende economische situatie tot ontevredenheid onder de bevolking leidde, laat zich raden. Op 11 april 2002 kwam het al tot een uitbarsting, waarbij de president zelfs even uit zijn paleis verdreven werd. Twee dagen later keerde Chávez, gesteund door het leger, weer terug in het pluche. Waar hij tot op de dag van vandaag bleef zitten. Want ook een reeks massale betogingen en wilde stakingen in het voorjaar van 2003 wierp geen vruchten af.

Krediet verspeeld

Toch lijkt het erop dat el presidente binnenkort wél zijn biezen zal moeten pakken. Grondwettelijk is het namelijk mogelijk is om presidenten halverwege hun termijn per referendum weg te stemmen. Deze verordening dreigt hem noodlottig te worden. Halverwege augustus 2003 bereikte Chávez de helft van zijn regeerperiode. En een meerderheid van de bevolking wil maar wát graag een referendum. Chávez is er tot nu toe in geslaagd te voorkomen dat dit referendum er kwam. Maar het is de vraag hoe lang het nog duurt voordat de Venezolanen de kans krijgen zich van hun ‘Verlosser’ te ontdoen.

“Het is de vraag hoe lang het nog duurt voordat de Venezolanen de kans krijgen zich van hun ‘Verlosser’ te ontdoen”

Weliswaar blijft een harde kern van zo’n 30 procent van de bevolking – vooral afkomstig uit de volkswijken van de grote steden – Chávez onvoorwaardelijk trouw. Toch heeft hij bij velen zijn krediet inmiddels verspeeld. ‘61 procent van de onderste bevolkingslaag stemt in een referendum tégen Chávez’, kopte de Venezolaanse krant El Universal kort geleden. Het is slechts één van de aanwijzingen dat het bewind Chávez begint te wankelen.

Verknocht aan dit land

Het is moeilijk te zeggen welk effect het eventuele aftreden van Chávez zal hebben. De tijd zal moeten uitwijzen of Venezuela de omslag ooit zal maken. Toch is er ook een andere kant van Venezuela. Wie de moeite neemt om Venezuela te bezoeken, raakt vrijwel zeker verknocht aan dit land waar ellende en armoede hand-in-hand gaan met deugden als hartelijkheid en gastvrijheid. Geen reiziger verlaat Venezuela zonder het woord bienvenidos – wees welkom – gehoord te hebben. Venezolanen bieden hun gasten graag het spreekwoordelijke warme bad en trekken, armoede of niet, alle registers open om te zorgen dat het hen aan niets ontbreekt.

“Hoge bergen en uitgestrekte vlakten, denderende watervallen en dichte regenwouden, hagelwitte palmstranden en sprookjesachtige cayos – Venezuela heeft het allemaal”

En de misère raakt al helemáál in de vergetelheid op het moment dat het Venezolaanse natuurschoon zich in al haar pracht ontvouwt. Hoge bergen en uitgestrekte vlakten (llanos), denderende watervallen en dichte regenwouden, hagelwitte palmstranden en sprookjesachtige cayos (koraaleilandjes) – Venezuela heeft het allemaal. Zo wordt dit land een openbaring voor iedereen die net even verder kijkt dan sociologen en economen. Misschien wordt het tijd dat het sukkelende Venezuela hier zijn voordeel mee gaat doen. Want de ware essentie van Venezuela laat zich tenslotte niet binden door welke economische of politieke malaise dan ook.

(Dit artikel verscheen op 20 september 2003 in de weekendbijlage van het Nederlands Dagblad)